فراوری انیمیشن درآمدزایی ندارد، صنعتی شدن انیمیشن در گرو قطع وابستگی به بودجه دولتی - وبلاگ نازنین

به گزارش وبلاگ نازنین، انیمیشن ایرانی علی رغم پتانسیل بالایی که دارد همچنان به طورجدی وارد مرحله صنعتی شدن نشده و یکی از عمده ترین مسائل این عرصه، نبود فضای مالی ثابت و منسجم است. با نبود این فضا، آیا می توان منظره روشنی از صنعتی شدن انیمیشن ایرانی داشت؟

گروه فرهنگ و هنر وبلاگ نازنین؛ مریم سواری؛ صنعت انیمیشن که یکی از زیرمجموعه های صنعت سینماست بدون شک یکی از مهم ترین و سودآورترین صنایع هنری در دنیا است، این هنر تا جایی پیش رفت که امروزه به عنوان هنر هشتم در دنیا شناخته می گردد و طیف مخاطبان بی شماری از خردسالان و بزرگسالان را در برمی گیرد. امروزه و پس پیشرفت تکنولوژی و درهم آمیختگی انیمیشن و دنیای دیجیتال، منظره وسیع تری پیش روی فعالان در این عرصه نهاده شد.

موفقیت انیمیشن روزبه روز بیشتر می گردد و سرمایه گذاران دنیای بیشتر از پیش به سوی سرمایه گذاری در این عرصه پول ساز می فرایند؛ اما شرایط صنعت انیمیشن در ایران چگونه است؟ و آیا اصلاً چنین مفهومی در ایران وجود دارد؟ بدون شک ایران یکی از کشورهای فعال در عرصه انیمیشن منطقه است و افتخارت بین المللی زیادی را در این حوزه کسب نموده اما هنوز هم نمی توان شرایط انیمیشن ایران را صنعت نامید و با توجه به اینکه کوشش هایی در راستای صنعتی شدن انیمیشن اجرا شده، در خوش بینانه ترین حالت می توان نام هنر - صنعت را بر روی این کوشش ها نهاد.

این هنر - صنعت، همچنان هم در راه صنعتی شدن با مسائل زیادی دست وپنجه نرم می نماید و یکی از عمده مسائل این عرصه، مسائل مالی و مالی است که سد راه بسیاری از هنرمندان و نهادهای فعال این حوزه شده. مسائل مالی چه تأثیری بر انیمیشن دارند و چگونه می توان با آن ها روبرو شد؟ در این گزارش کوشش شده به این سؤال ها پاسخ داده گردد و ضمن تبیین مسائل مالی، راهکارها و پیشنهاداتی در این حوزه ارائه شده.

انیمیشن، یک هنر مدرن

در ابتدا باید به این مورد اشاره نمود که انیمیشن نسبت به سایر هنرها، هنر مدرن تری است و یک هنر مدرن، در کشوری که احتیاجهای حیاتی مهم تری دارد دیرتر به ثمر می رسد و جزو اولویت ها نیست. هدی اثنی عشری، استاد انیمیشن دانشگاه هنر در تبادل نظر با دانشجو در این باره می گوید:انیمیشن فرم متعالی و مترقی ای از هنر است، از انواع اولیه و غریزی هنر جداست و نسبتاً از فرم های متأخر تلقی می گردد. بسیاری از کشورها هنوز در قرن 21 انیمیشن ندارند، مثلاً کشورهای حوزه خلیج فارس و بسیاری از کشورهای شرقی، حتی اگر سینمای خوبی داشته باشند، انیمیشن ندارند. به طورکلی نمی توان توقع داشت جامعه ای که هنوز در مفاهیم اولیه صنعت کلان - که مقوله بزرگ و سودآوری است - مشکل دارد، به صنعتی کردن پدیده لوکس و غیرحیاتی انیمیشن فکر کند.

وی اضافه نمود: با درنظرگرفتن این مورد و شرایط مالی کنونی که بر همه عرصه ها تأثیر گذاشته نمی توان انتظار اختصاص دادن بودجه بزرگ درشان یک صنعت سودآور را به انیمیشن داشت، البته نباید این نکته را از یاد برد که این هنر مدرن در ایران موفقیت های زیادی را از راه هایی غیر از صنعت به دست آورده، فیلم های انیمیشن کوتاه ایرانی از زمان به وجودآمدن انیمیشن در ایران همواره در عرصه های بین المللی درخشیده و در طی چند سال گذشته حداقل چندین نماینده در جشنواره های مختلف داشته، اما وقتی به صنعت انیمیشن که معیار آن اکران ها و فروش گیشه است می نگریم می بینیم که موفقیت چندانی کسب نکردیم؛ ناگفته نماند که همان موفقیت انیمیشن های کوتاه و جشنواره ایست که پتانسیل صنعتی شدن انیمیشن ایران را تشدید می نماید.

انیمیشن، زیر سایه حمایت دولت

انیمیشن ایرانی از قدیم الایام زیر سایه بودجه دولتی در حال رشد و نمو بوده و پیش از انقلاب، تنها کانون پرورش فکری بچه ها و نوجوانان و وزارت فرهنگ و هنر در عرصه فراوری انیمیشن در ایران فعالیت می کردند؛ سید علیرضا گلپایگانی، استاد هیئت علمی انیمیشن دانشگاه هنر، کارگردان و تهیه کننده این عرصه در تبادل نظر با دانشجو عنوان نمود: ظاهراً صاحبان تصمیم گیری درگذشته دور به این نتیجه رسیده بودند که انیمیشن ایران توان رقابت و فراوری انیمیشن برای برطرف احتیاجهای مملکت را ندارد بنابراین سیاست های قبل از انقلاب به این نتیجه رسیده بودند که ما در عرصه انبوه سازی، مجموعه سازی و یا حتی فراوری فیلم های سینمایی، مصرف کننده محصولات انیمیشن خواهیم بود نه فراوریکننده آن ها. این سیاست سالیان سال بوده و چه بسا در نگاه بعد از انقلاب نیز حاکمیت داشته.

تا پیش از انقلاب انیمیشن تنها با رویکرد هنری ساخته می شد اما پس از انقلاب و پس از آنکه صداوسیما فعال تر شد، مرکز صبا شکل می گیرد و در جواب احتیاج مقابله با تهاجم غرب آغاز به فراوری انبوه سازی فراوری انیمیشن می نماید. روشن است که صنعتی شدن انیمیشن از جمله اهداف دولت نبوده و فراوری انیمیشن انگیزه های عایدیزایی را به همراه خود نداشته. این حمایت دولت همانند شمشیر دو سر عملکرد و درعین حال که در پی رشد و ارتقای فرهنگی و هنری اجتماع بوده، بسیاری از نهادهای فعال در این حوزه را به بودجه دولتی وابسته نموده.

روشن است که صنعتی شدن انیمیشن در گرو قطع وابستگی به بودجه دولتی است، اما به چه نحو باید این وابستگی مالی به دولت را قطع کرد؟ علیرضا گلپایگانی رویکرد چین را در این باره مثال میزند و می گوید: باید به تدریج، در کنار حمایت دولتی، حمایت هایی از ایجاد بخش خصوصی هم صورت بگیرد. در کشورهایی مانند چین، سیاست به این گونه است که در حینی که دولت از سازندگان انیمیشن حمایت می نماید، به تدریج از مقدار آن می کاهد، تسهیلات را استرداد می نماید و به حمایت از بقیه مراکز نیز می پردازد؛ این یاری ها بلاعوض نیست، دائمی هم نیست، زمان دارد و مشروط به بازدهی است. پس لزوماً نباید به حمایت دولتی از یک بعد نگاه کرد و آن را خطا دانست اما می توان جهت گیری مشخصی برای استقلال و تقویت صنعت خصوصی انیمیشن ایران در نظر گرفت که متأسفانه این جهت گیری فعلاً وجود ندارد.

انیمیشن، در رقابت با آثار رئال

مسئله دیگری که مانع صنعتی شدن انیمیشن در ایران است، تفاوت فاحش زمان ساخت و عایدی حاصل از اکران می باشد با کار های رئال می باشد. بر اساس آمار درج شده در سالنامه های آماری فروش فیلم و سینما در کشور، از سال 1390 الی 1392 هیچ انیمیشنی در سینما اکران نشده و از سال 1393 الی سال 1398 تنها یازده فیلم انیمیشن در سینمای ایران اکران شدند و این در حالی است که از سال 1390 الی 1398 حدود 1039 فیلم در سینمای ایران اکران شد، البته نباید موفقیت های انیمیشن شاهزاده روم و فیلشاه را در قرارگرفتن در فهرست ده اثر پرفروش سال های 1394 و 1397 را نادیده گرفت، اما آیا این موفقیت های موردی انیمیشن، سرمایه گذاران را به سوی سرمایه گذاری در حوزه انیمیشن خواهد کشاند؟ از طرفی، حتی انیمیشن آخرین داستان که اولین نماینده انیمیشن ایران در اسکار 2020 بود نیز نتوانست آن طور که باید در گیشه بفروشد و در فهرست آثار اکران شده سال 1398 بر اساس تعداد تماشاچیان در رتبه چهل و هشتم نهاده شد.

یکی از مهم ترین دغدغه های هنرمندان انیمیشن، علاوه بر مسائل پیش از فراوری و فراوری، شفاف نبودن مراحل بعد از فراوری است. به طور مسلم ایجاد چرخه مطمئن برای خرید، فروش، توزیع و مصرف محصولات فراوری شده انیمیشن موجب احساس امنیت شغلی و بازگشت سرمایه سرمایه گذاران جزء و کل در این عرصه خواهد شد. وقتی بحث سرمایه گذاری می گردد، بحث بازگشت سرمایه و سودآوریست که مهم است، اما وقتی سرمایه گذار تضمین بازگشت سرمایه گذاری ای که نموده را نداشته باشد، طبیعی است که به سراغ فراوری کار رئال برود، علیرضا گلپایگانی در این باره گفت: هزینه مناسب برای فراوری انیمیشن حدوداً بیش از سه برابر بودجه ای است که برای یک فیلم یا مجموعه زنده هزینه می گردد اما به صراحت می توانم بگویم به نظر می رسد که در ایران برآورد هزینه فراوری انیمیشن بسیار پایین تر از کارهای زنده است که هم بسیار سریع هم فراوری می شوند و هم بسیار سریع به عایدی می رسند؛ این نگاه باید تعدیل گردد.

خاتمه اقتصاد انیمیشن

روشن است که هنر انیمیشن برای آنکه صنعت شمرده گردد راه زیادی را در پیش دارد و با توجه به شرایط مالی کنونی، ثبات مالی از جمله عوامل مؤثر در داشتن منظره روشن نسبت به انیمیشن است. هدی اثنی عشری در این باره گفت: پیش بینی آینده انیمیشن مستلزم داشتن فاکتورهای ثابت است. درحالی که امروزه خیلی چیزها ثابت نیست. اولین اقدام در خصوص انیمیشن رسیدن به فضای نسبتاً ثابت و برنامه ریزی منسجم است. انیمیشن امر زود بازدهی نیست، این را باید برنامه ریزان کلان در سطوح بالای کشور بدانند؛ انیمیشن زمان می برد و برای رسیدن به یک آینده روشن ثبات ضروری است. به محض وجود ثبات می توان برنامه ریزی کرد و با برنامه ریزی می توان به نتیجه درست رسید. ایران کشور صنایع زودبازده است. همه دنبال صنعتی هستند که زودبازده دهد و انیمیشن چنین صنعتی نیست، این یکی از بزرگ ترین موانع پیش روی صنعتی شدن انیمیشن ایران است.

دید جامعه و مسئولین باید نسبت به انیمیشن تغییر کند، نگاه جدی تری به آن داشته باشند و توجیهات مالی، اجتماعی و فرهنگی آن را بشناسند. اهداف در نظر گرفته شده برای انیمیشن باید از برطرف صرف احتیاجهای کشور و شرکت در جشنواره ها فراتر رود، برنامه ریزی های کلان تری در سطح دنیای برای ورود به این عرصه انجام گردد، سیستم های حمایت اصولی برای تشکل های صنفی انیمیشن به منظور استفاده حداکثری از توان ملی شکل بگیرد و بعلاوه بازار فروش بین المللی مدنظر قرار داده گردد؛ حتی موفقیت های موردی این که پیش ازاین داشتیم (فیلشاه و شاهزاده روم) می توانند برهان این باشند که ایران پتانسیل خوبی برای ورود به این صنعت دارد و انیمیشن می تواند سرمایه اش را بازگرداند و بعلاوه به کشورهای دیگری که با ما همسویی دینی و فرهنگی دارند صادر گردد و کسب عایدی کند.