خطر انقراض ششم برای نسل بشر - وبلاگ نازنین

به گزارش وبلاگ نازنین، نابودی و نوزایی دو سنت همیشگی سیاره ما زمین بوده است. انقراض جزئی از فرآیندهای زیستی است و تا به امروز پنج مرتبه حیات در کره زمین تا مرز انقراض کامل پیش رفته اما دوباره بر اثر فعل و انفعالات زیستی بازگشته است.

از انقراض های بزرگی صحبت می کنیم که تقریبا هر موجودی را از مهره داران و گیاهان گرفته تا حشرات به ورطه نابودی کشانده است.

اکنون پرسش اغلب دانشمندان در عرصه علوم زیستی این است که چه زمانی انقراض ششم رخ خواهد داد؟الیزابت کولبرت، روزنامه نگار و نویسنده آمریکایی و پژوهشگر محیط زیست که سال 2015 برای نگارش کتاب انقراض ششم؛ تاریخ غیرطبیعی پیروز به دریافت جایزه پولیتزر شده در کتابش می گوید: دانشمندان بر سر این نکته که انسان ها عامل انقراض ششم هستند، توافق دارند. تا به امروز هیچ موجودی حیات را روی کره زمین این گونه تغییر نداده است. در گذشته های دور، زمین بسیار دیربه دیر، متحمل تغییرات شدید می شد. آن هم تغییراتی که تنوع زیستی را به خطر انداخته است. پنج مورد از این رویدادهای پیشین چنان فاجعه بار بوده که آنها را پنج انقراض بزرگ نام نهاده اند. بیشتر شبیه یک تصادف باورنکردنی است اما به هیچ وجه تصادفی در کار نبوده است. درست وقتی انسان ها متوجه شدند خودشان مسبب رویدادهای دیگری از این نوع شده اند، سرگذشت این رویدادها کشف شد. هنوز بسیار زود است بگوییم این انقراض هم به وسعت پنج انقراض قبلی رخ خواهد داد؛ هرچند از هم اکنون به انقراض ششم معروف شده است.

شاید سیاره ما زمین، تنها مکان وسیع زیستی کیهان باشد که حیات، بازیگر دیرینه آن است. همواره این حجم بزرگ آبی وخاکی در معرض نابودی های بزرگ و نوزایی های گسترده قرار گرفته است؛ با مرور تاریخ پنج انقراض گذشته و شواهد به دست آمده خوب می دانیم که چقدر حیات به ثبات آب و هوا وابسته است و تغییرات آنی و سریع اقلیمی و انتشار بیش ازحد گازهای گلخانه ای دلیل اصلی این انقراض ها بوده است. در واقع می توان گفت گویی تغییرات اصلی ترین کدی بوده که در برنامه زیستی زمین مان برای ایجاد تحولات گسترده حیاتی نوشته شده اما در پس این تحولات که عموما در بطن چرخه زیستی بوده، دانشمندان قرن حاضر با وجود تغییرات ناگهانی ناشی از فعالیت های انسانی این پرسش را مطرح می نمایند که آیا انقراض ششم در نتیجه تغییرات آنی اقلیمی رخ خواهد داد؟ و آیا نسل امروز بشر می تواند شواهد عینی آن را مشاهده کند؟

برای پاسخ به این سوالات سراغ یکی از پژوهشگران عرصه تغییرات اقلیمی رفته ایم. دکتر فاطمه دلیر، پژوهشگر پسادکتری دانشکده محیط زیست دانشگاه تهران در گفت وگو با جام جم درباره انقراض ششم که ناشی از تغییرات اقلیمی است، می گوید: طبق هشدارهای داده شده از سوی زیست شناسان محافظ منابع طبیعی، مجموعه تغییرات اقلیمی و تاثیرات انسانی باعث وقوع ششمین انقراض دسته جمعی طی یک قرن آینده خواهد شد اما نکته مهم این که هیچ گاه نمی توان گفت انقراض از چه سالی آغاز می شود زیرا این چرخه همواره در کره زمین نمود عینی داشته است. در حقیقت طبیعت در کره زمین همواره در حال انقراض و نوزایی بوده است. در خصوص انقراض ششم هنوز دانشمندان به دیدگاه واحدی نرسیده اند و در هر پژوهشی بنا به مبناهای علمی موردنظر از یک سالی متوجه نشانه هایی از انقراض شده اند که ناشی از تغییرات اقلیمی بوده است. در کل نقطه آغاز تعیینی برای انقراض ششم وجود ندارد.

آغاز یک تهدید جدی

به گفته دکتر دلیر به طور خاص پرداختن به انقراض در باب تغییر اقلیم، خط ومرز تعیینی ندارد. نشانه بسیار واضح دراین باره انقراض و از بین رفتن مرجان هاست که در خلیج فارس هم مشاهده شده است. به طور قطع یکی از نخستین نشانه های انقراض ناشی از تغییرات اقلیمی ازبین رفتن مرجان ها بوده است.

لازم به ذکر است مرجان ها در نتیجه اسیدی شدن آب اقیانوس ها سفید می شوند بنابراین ماهی ها و گونه های دریایی هم در معرض خطر جدی قرار گرفته اند. در واقع با توجه به آنالیز هایی که درباره حیات دریایی و آبزیان صورت گرفته می توان گفت که تهدید جدی انقراض در کره زمین آغاز شده است.

هشدار برای یک رویداد ناگوار

دکتر جان زالاشویچ، از محققان زمین شناسی دانشگاه لستر در جایی گفته است: اسیدی شدن اقیانوس ها، ناگوارترین رویداد ممکن است. اما در پاسخ به این که چرا اسیدی شدن اقیانوس ها چنین خطرناک است در کتاب انقراض ششم می خوانیم: پاسخ به این سوال سخت است. بسته به آن که موجودات زنده تا چه حد قادر به تنظیم شیمی درون خود هستند، اسیدی شدن می تواند بر متابولیسم، فعالیت آنزیم ها و عملکرد پروتئین ها اثر بگذارد. از آنجا که اسیدی شدن، ترکیب جوامع میکروبی را تغییر خواهد داد، قابلیت استفاده از مواد مغذی اصلی مانند آهن و نیتروژن را عوض می نماید و احتمالا رشد جلبک های سمی را تشدید خواهد نمود. این امر بر فتوسنتز اثر می گذارد و ترکیبات حاصل از حل فلزات را تغییر خواهد داد. به نحوی که در مواردی می تواند آنها را سمی نماید.

دکتر دلیر دراین باره معتقد است: حیات دریایی و آبزیان همواره اطلاعات موثق تری از بحث انقراض در کره زمین به ما داده است. در خصوص انقراض ششم باید نسبت به این چرخه از حیات هوشیارتر باشیم.

براساس پژوهش ها دو رویکرد اصلی برای خنثی سازی تاثیرات تغییر اقلیم وجود دارد؛ یکی کاهش میزان انتشار گازهای گلخانه ای در مقیاس جهانی و دیگری سازگاری است. اغلب پژوهشگران معتقدند هر دوی این روینمودها در شرایط فعلی باید دنبال شود. اکنون این پرسش مطرح می شود که با توجه به توان سازگاری بعضی جانداران با تغییرات محیطی، امروزه جانوران چه رویکردی برای سازگاری با تاثیرات تغییر اقلیم انتخاب می نمایند؟ دکتر دلیر دراین باره معتقد است: سازگاری همواره در میان جانداران چه انسان و چه دیگر جانوران و حتی گیاهان وجود داشته است. مهاجرت به طور قطع می تواند تاثیرگذار باشد و این را در انسان ها هم با عنوان مهاجران اقلیمی می توانیم بشناسیم و این مسأله گریزناپذیر است. حیواناتی که راحت تر مهاجرت می نمایند مانند پرندگان و حشرات می توانند در این شرایط برای بقا امیدوارتر از حیواناتی باشند که توانایی محدودتری در مهاجرت دارند. همچنین بوده اند حیواناتی که به آهستگی تغییر نژاد داده و از گونه ای به گونه ای دیگر تغییر یافته و توانسته اند نسل خود را در شرایط انقراض هم ادامه دهند. در باب اتقراض ششم، موضوع بر سر انسان است که توجه بیشتر پژوهشگران را به خود جلب نموده است.

لزوم کندکردن سرعت تغییرات اقلیمی

این پژوهشگر محیط زیست درباره گونه های در معرض خطر بالا می گوید: گونه های زیادی از 15هزار سال پیش به دلیل دخالت انسان در طبیعت از بین رفته اند و این امکان وجود ندارد که بگوییم گونه بعدی که از دست می دهیم کدام گروه از جانداران هستند. آنچه واضح است، سرعت تغییرات اقلیمی است که باید به اندازه ای کند شود که اکوسیستم های طبیعی فرصت سازگاری پیدا نمایند.

دکتر دلیر در پاسخ به این پرسش که آیا در دهه های بعدی و پس از آن نیز چنین اتفاقی رخ خواهد داد، می گوید: برآوردهای فعلی از نرخ انقراض بسیار متنوع اند و تعداد انقراض های مشاهده شده در مقایسه با مقادیر محاسبه شده متفاوت بوده است. دانشمندانی که در حال مطالعه در زمینه انقراض های احتمالی هستند، آمار وحشتناکی از نتایج گرمایش سریع ارائه نموده اند. طبق آنالیز های صورت گرفته، خطر انقراض برای بسیاری از گونه ها از میزان نرخ انقراض سفر تا 2/0درصد در قرن حاضر به 10تا15درصد در قرن بعد و پس از آن خواهد رسید.

داستان انقراض های بزرگ

نخستین انقراض مربوط می شود به 450میلیون سال پیش که 60تا70درصد از جانوران آن دوره که عمدتا آبزی بودند منقرض شدند. شواهد حاکی از آن است که این انقراض به دلیل حرکت قاره ها و تغییرات شدید آب وهوایی اتفاق افتاده است.

دوونین (Devonian) دومین انقراضی بود که 375میلیون سال پیش حیات را تهدید کرد و این بار ضربه بزرگی به زندگی آبزیان وارد شد. این انقراض در اثر کاهش شدید دی اکسیدکربن در جو زمین رخ داد که ناشی از رشد سریع گیاهان در خشکی بود و نزدیک به 75درصد جانداران که بیشترشان ساکنان اقیانوس ها بودند، نابود شدند.

اما مرگ بزرگ (Great Dying) یا همان انقراض سوم که به انقراض دسته جمعی پرمین(Permian) هم معروف است حدود 245میلیون سال پیش رخ داد و 95درصد موجودات کره زمین را نابود کرد. این انقراض بزرگ تنها رویدادی بود که حشرات را هم از پای درآورد. این که عامل اصلی این مرگ ومیر بزرگ زیستی چه بوده هنوز یک راز بزرگ است. بعضی از دانشمندان حدس می زنند افزایش به یک باره گاز متان در نتیجه برخورد یک سیارک یا شاید فوران یک آتشفشان منجر به قطع شدن زنجیره مهمی در حیات شده است.

چهارمین انقراض، حدود 210میلیون سال پیش رخ داد که شامل مجموعه ای از انقراض های کوچک بود و دلیل اصلی آن هم به تغییرات آب وهوایی و اسیدی شدن آب اقیانوس ها برمی شود.

اما معروف ترین و آخرین انقراض که کره زمین به خود دیده حدود 66میلیون سال پیش رخ داد و نابودی کامل دایناسورها را به دنبال داشت. کاملا مستند است که علت این انقراض انبوه در نتیجه برخورد یک سیارک اتفاق افتاده است و به وجود آمدن دهانه چیکسولوب در مکزیک از این نظریه پشتیبانی می نماید.

اهمیت اقدامات فوری و پایدار در کاهش پیامدها برای انسان

در نهایت آنچه در باب انقراض ششم می توان گفت این که دانشمندان معتقدند در خصوص یک بازه زمانی تعیین نمی توان صحبت کرد. از آنجا که روندهای انقراض ششم آغاز شده اکنون انجام اقدامات فوری و پایدار می تواند نرخ انقراض را کندتر کند . از آنجا که انسان به لحاظ زیستی نسبت به بسیاری از گروه های موجودات زنده سابقه طولانی تری در سازگاری با رویدادهای اقلیمی داشته و آسیب پذیرتر است در اتفاقات مربوط به انقراض ششم نیز می تواند بسیار آسیب پذیر باشد.

دکتر دلیر نیز درخصوص پیامدهای انقراض ششم برای بشر می گوید: می شود به چند مورد به صورت خیلی خلاصه اشاره نمود؛ نخستین تاثیر انقراض ها را می توان به خطر افتادن امنیت غذایی در نظر گرفت. همچنین بخش سلامت و فراتر از آن تهیه داروهایی که پایه طبیعی دارند نیز با مشکل روبرو خواهند شد. بسیاری از موارد دیگر در زندگی انسان ها تغییر خواهد نمود که هنوز ناشناخته اند. شاید کمترین تاثیر را بتوان به این مورد تخصیص داد که از دیدن مناظر و مناطق بکر محروم خواهیم شد.

مهتاب دمیرچی - دانش / روزنامه وبلاگ نازنین